Garanti BBVA tarafından kurulan Salt’ın yeni yayını Moni, 1985’te üretime başlayan performans sanatkarı Salim Özgilik’in, namıdiğer Moni’nin pratiğine odaklanıyor. Türkçe ve İngilizce lisanlarında iki başka kitap olarak hazırlanan yayın, sanatçının provokatif, ses getiren ve iştirak talep eden işlerinin detaylı bir haritasını çıkarıyor. Moni Salim Özgilik iş birliğinde yürütülen proje, sanatçının Moni ‘89 adlı ilk kitabı ile 2020’de Salt Araştırma’da erişime açılan arşivini temel alıyor.
Sanatçıya dair en kapsamlı kaynak
Moni, sanatçının fotoğraftan duvar fotoğrafına, enstalasyondan performans ve happening’e çeşitlenen üretimini sanat tarihi bağlamına yerleştiriyor. Yayın projesini yürüten Sezin Romi’nin (Salt) belirttiği üzere, “2019’dan bu yana yürütülen araştırmayı yeni okuma ve yorumlamalarla zenginleştirme, performans sanatının tarihi ve farklı disiplinlerle bağlantısı üzerine çalışan araştırmacılar için de bir referans olma gayesini taşıyor.”
Ali Cindoruk (KHORA) tarafından tasarlanan yayın, Moni’nin pratiği üzerinden Türkiye’de performans sanatının gelişimine dair ipuçları içeriyor ve bilhassa genç sanatkarlara nasıl alan açtığını vurguluyor. Aslıhan Demirtaş, Bora Gürdaş, Catherine Spencer, Sevi Bayraktar ve Suzana Marjanić’in yazılarını bir ortaya getiren yayında, Moni’nin Ankara’dan New York’a uzanan pratiği, bir dizi manifesto eşliğinde ürettiği işler üzerinden irdeleniyor.
Performans sanatı tarihinden mukayeseli okumalar
Bora Gürdaş, Moni’nin Türkiye sanat tarihindeki az bilinen pozisyonunu çok istikametli ve derinlikli bir halde irdelerken Aslıhan Demirtaş, sanatkarın Ankara’daki kamusal alanlarda icra ettiği işlerin başşehrin dönüşümüyle kurduğu alakayı ele alıyor. Catherine Spencer, Moni’nin buluntu objelere dayalı üretimlerini Allan Kaprow ve Carolee Schneemann’ın üretimleriyle mukayeseli olarak inceliyor. Sevi Bayraktar, sanatkarın pratiğini Türkiye’de sanat ve siyaset bağlamında değerlendirirken performans ve happening tarihine bakıyor. Suzana Marjanić ise Moni’nin işleriyle 1980’li ve 1990’lı yıllarda Hırvatistan’da yapılan performansların benzerliklerini işliyor; Group of Six Artists’in sokaktaki stant hareketleriyle, Tomislav Gotovac’ın performanslarıyla kesişimlerini tartışıyor.
Moni tarafından yazımına 1989’da başlanan ve unsur husus güncellemelerle 2025’e ulaşan bir biyografinin de sunulduğu yayında, inceleme yazılarına Sezin Romi’nin sanatkarla yaptığı “Moni’nin Hikâyesi” başlıklı söyleşi eşlik ediyor.
“Atık nesneler, kıyıdaki fikirler, kitapta kalan kavramlar”
Moni Salim Özgilik, 1985’te Hacettepe Üniversitesi’ndeki jeoloji mühendisliği eğitimini yarıda bırakıp tıpkı üniversitenin Hoş Sanatlar Fakültesi’nde fotoğraf okumaya başladı. Ailesinden gelen ve “güçlü, kuvvetli, sevinçli, benzersiz” manalarını taşıyan Moni mahlasını benimsedi. Kendi deyişiyle “atık nesneler, kıyıdaki fikirler, kitapta kalan kavramlar”dan yola çıkarak duvar fotoğrafları, enstalasyon ve aksiyonlar ile performans ve happening’ler yaptı. Öğrenciliği periyodunda üretimlerinin merkezinde bulunan Beytepe Kampüsü’nde sorgulayan, sorgulatan ve gündelik akışa müdahale eden işleriyle dikkati çekti.
Kampüsün akabinde başşehrin kamuya açık alanlarında izleyicileri birer iştirakçiye dönüştüren performans ve happening’leriyle ismini duyurdu. Kalabalık bir alt geçitten dümdüz bir çatıya, alelade bir ağaçtan bir galeri duvarına, bütün sergilemelerinde buluntu gereçlerle yeni ve özgün bir tabir alanı inşa etmeye girişti. Milletlerarası yayınları, stantları, bienalleri kendi imkânlarıyla takip etti. Allan Kaprow, John Cage, Joseph Beuys, Christo ve Jeanne-Claude’dan etkilendi. Töbank Sanat Galerisi (Ankara ve İstanbul) üzere, davet edildiği stant yerlerini sokağa çevirmeye niyetliydi. Ne var ki “zamanının ötesinde” nitelenen işleri sonucu yeniden kendi deyişiyle “egemenlerle başı belaya girdi.”
Kitaplardan sokaklara: Moni New York’ta
Moni 1992’de, “cebindeki 500 Amerikan doları, üç kuruşluk İngilizcesi ve kabına sığamayan sanatçı ezberiyle New York mega kentinin ortasına indi.” The City College of New York’ta sanat tarihi ve müzecilik alanında yüksek lisans eğitimi aldı. Bu yıllarda şarküteride de çalıştı, tezgâhtarlıkla da geçimini sağladı.
Studio 225 ve Wisteria Arka Space üzere yerlerde stantları düzenlenen sanatçı, East Village’da hareket odaklı Earthdance kümesine katılarak performanslarda yer aldı. 1994-1995 yıllarında sadece üç sayı çıkarılabilmiş Yenirakı adlı Türkçe bir fanzinin kurucularından oldu. Domus, Milliyet Sanat ve Hürriyet Gösteri dergilerine yazılarıyla katkıda bulundu. New York periyodunu takiben Türkiye’deki sanat ortamıyla bağları zayıflayan Moni, 2000’lerden itibaren pratiğinden uzaklaştı.
Sanat pratiğinde yeni dönem
Salt’ın Sahnede 90’lar sergisinde (Salt Beyoğlu, 2022-2023 ve Kunstverein in Hamburg, 2024) seçili işleriyle yer alan Moni, hâlen Kaş ve Los Angeles’ta yaşıyor. Son iki yıldır tekrar üretmeye, fotoğraflar yapmaya başlayan sanatçı, “atölyede daha fazla vakit harcamaya; her yerden gereçler almaya, toplamaya ve biriktirmeye” devam ediyor.
“Heyecan dolu ve cüret eseri olarak nitelenen işlerimin gün yüzüne çıkması birçok insanı şaşırtıyor… Hâlâ hayatta olduğuma şaşıranlar, sanata yapmış olduğum katkı için beni tebrik edenler var. Bütün bunlar beni motive ediyor ve gelecek için daha fazlasını yapmaya teşvik ediyor.” —Moni Salim Özgilik
Yayın kapsamında 22 Ekim Çarşamba günü saat 19.00’da Salt Galata’da bir söyleşi gerçekleştirilecek. Küratör, müellif ve eğitmen Vasıf Kortun‘un Moni Salim Özgilik ile bir ortaya geleceği aktiflikte, sanatçının Ankara’daki öğrencilik yıllarından günümüze uzanan pratiği ele alınacak. Detaylı bilgi için: saltonline.org.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
